του Γιώργου Καζολέα, Δικηγόρου
Ο θεσμός της Δικαιοσύνης δεν είναι ένα απρόσωπο μόρφωμα
ανεπηρέαστο από τις ανθρώπινες ιδιότητες και αδυναμίες. Στην πραγματικότητα,
είναι ένα σύνολο φυσικών προσώπων, των επαγγελματιών δικαστών που επιτελούν ένα
ύψιστο λειτούργημα, το οποίο ωστόσο δεν είναι παρά μια καθημερινή, συστηματική
και επαναλαμβανόμενη εργασία που συνίσταται στην εκδίκαση υποθέσεων και στην
έκδοση δικαστικών αποφάσεων.
Λόγω των πρακτικών συνεπειών των δικαστικών αποφάσεων που
δύνανται να επηρεάζουν καθοριστικά είτε ένα πρόσωπο μόνο είτε και ένα ευρύτερο
κύκλο ανθρώπων, το έργο των δικαστών είναι ως ένα βαθμό εύλογο να αποτελεί
αντικείμενο αντικρουόμενων συμφερόντων και η δικαιοδοτική κρίση να εκτίθεται
στον κίνδυνο ή την απειλή επηρεασμού της από ετερόκλητους παράγοντες, πρόσωπα,
σχηματισμούς, κοινωνικούς, επιχειρηματικούς και πολιτικούς.
Μπορεί στην αεικίνητη αιωνιότητα, μια απόφαση ενός
δικαστηρίου σε κάποιο σημείο του πλανήτη να μην έχει απολύτως καμία σημασία,
αλλά στον μικρόκοσμο των ανθρώπων που μπορεί να επηρεάσει, η απόφαση αυτή
μπορεί να αποκτήσει υπερμεγέθη αξία και αντίκτυπο.
Πρώτη και κύρια απειλή επηρεασμού της δικαιοσύνης αποτελεί η
εκάστοτε κρατική εξουσία. Η τελευταία μπορεί να επηρεάσει την απονομή της
δικαιοσύνης με διάφορους τρόπους, άμεσους ή έμμεσους, νόμιμους ή παράνομους.
Μορφές άμεσης παρέμβασης μπορεί να είναι:
- Πολιτική πίεση: Κυβερνητικοί αξιωματούχοι ή πολιτικοί ηγέτες
μπορούν να ασκήσουν πίεση σε δικαστές για να επηρεάσουν τις αποφάσεις τους σε
συγκεκριμένες υποθέσεις. Ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος σε περιπτώσεις που οι
δικαστές ή οι επικεφαλής της ιεραρχίας των δικαστών επιλέγονται αποκλειστικά
από την εκάστοτε κυβέρνηση. Συνήθως ασκείται πολιτική πίεση στο δικαστικό
σύστημα για συγκάλυψη υποθέσεων και ατιμωρησία των υπαιτίων ή τιμωρία
συστημικών εχθρών.
- Νομοθετικές ρυθμίσεις: Η εκάστοτε κυβέρνηση μπορεί να
θεσπίσει νόμους που περιορίζουν την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης ή που ευνοούν
συγκεκριμένες ομάδες ή άτομα.
- Διορισμοί δικαστών: Η κυβέρνηση μπορεί να διορίσει δικαστές
που είναι πιστοί σε αυτή, αντί για δικαστές με βάση την αξία και την εμπειρία
τους.
- Περικοπές στον προϋπολογισμό: Η κυβέρνηση μπορεί να
περικόψει τον προϋπολογισμό της δικαιοσύνης, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε
καθυστερήσεις, υποστελέχωση και υποβάθμιση των υποδομών.
Έμμεση παρέμβαση συνιστούν ενδεικτικά οι παρακάτω
περιπτώσεις:
- Έλεγχος των μέσων ενημέρωσης: Η κυβέρνηση μπορεί να ελέγξει
τα μέσα ενημέρωσης και να επηρεάσει την κοινή γνώμη σχετικά με συγκεκριμένες
υποθέσεις, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει τις αποφάσεις των δικαστών.
- Διαφθορά: Η διαφθορά στη δικαιοσύνη μπορεί να οδηγήσει σε
μεροληπτικές και άδικες αποφάσεις και να υπονομεύσει την εμπιστοσύνη του κοινού
στο δικαστικό σύστημα.
- Κλίμα φόβου: Σε αυταρχικά καθεστώτα ή σε
"δημοκρατίες" με αυταρχικά χαρακτηριστικά, η κυβέρνηση μπορεί να
δημιουργήσει ένα κλίμα φόβου, όπου οι δικαστές φοβούνται να εκδώσουν αποφάσεις
που είναι αντίθετες με τα κυβερνητικά συμφέροντα.
Φαίνεται λοιπόν ότι η ανθρώπινη αδυναμία των κρινόντων μπορεί
να αποτελέσει το τρωτό σημείο το οποίο αξιοποιούν όσοι θέλουν να παρέμβουν και
να αλλοιώσουν την κρίση τους. Το επιχείρημα των υποστηρικτών της Τεχνητής
Νοημοσύνης (ΤΝ) και ειδικά της εφαρμογής της στην απονομή δικαιοσύνης, είναι
ότι οι αλγόριθμοι της μπορούν να αναλύσουν δεδομένα χωρίς τις ανθρώπινες
προκαταλήψεις που μπορεί να επηρεάσουν τις δικαστικές αποφάσεις. Αυτό,
υποστηρίζουν, θα μπορούσε να οδηγήσει σε πιο αντικειμενικές και συνεπείς με το
νόμο και τη νομολογία αποφάσεις. Χαρακτηριστικά όπως ο φόβος, η απειλή, η
διαφθορά, η κομματική εξάρτηση, θεωρητικά δεν μπορούν να επηρεάσουν την κρίση
του συστήματος ΤΝ.
Η εξάλειψη ή και ο περιορισμός του ανθρώπινου στοιχείου από
το μηχανισμό της δικαιοσύνης, όπως για πολλούς προδιαγράφεται με την όλο και
ευρύτερη χρήση συστημάτων ΤΝ στο νομικό σύστημα, δεν φαίνεται ωστόσο να είναι η
λύση για την αποτροπή των παραπάνω φαινομένων.
Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί αναμφισβήτητα να υποβοηθήσει και
διευκολύνει την καθημερινή λειτουργία του μηχανισμού απονομής δικαιοσύνης, δεν
είναι σε θέση όμως να αντικαταστήσει πλήρως τον ανθρώπινο παράγοντα σε μια τόσο
κρίσιμη έκφανση λειτουργίας του πολιτεύματος και της κοινωνίας. Η ΤΝ δεν μπορεί
να κατανοήσει πλήρως την ανθρώπινη συμπεριφορά, τα κίνητρα και τις
συναισθηματικές αποχρώσεις που συχνά είναι σημαντικές ή και καθοριστικές σε μια
δικαστική υπόθεση.
Στην πραγματικότητα ζητούμενο είναι η αξιοποίηση της θετικής
πλευράς του ανθρώπινου στοιχείου στη δικαιοδοτική λειτουργία, δηλαδή η
ικανότητα αντίληψης, ενσυναίσθησης και ρεαλιστικής κρίσης και υπαγωγής των
περιστατικών της υπόθεσης στο νόμο, στοιχεία, που ένα απρόσωπο σύστημα Τ.Ν. που
απλά συλλέγει δεδομένα δεν έχει την ικανότητα να προσφέρει.
Η ανάσχεση των παρεμβάσεων στο θεσμό της δικαιοσύνης μπορεί
να γίνει μόνο μέσω της κατάλληλης εκπαίδευσης και εμπέδωσης μιας διαφορετικής
νοοτροπίας όχι μόνο των δικαστών, αλλά κυρίως των πολιτών ως κοινωνικού συνόλου
και του αναδεικνυόμενου από αυτούς πολιτικού προσωπικού, ώστε αφενός οι
δικαστές να επιλέγονται και να δικάζουν με βάση την κατάρτισή τους, την
ικανότητα και την προσωπικότητά τους, οι δε πολίτες, οι παράγοντες της
πολιτικής εξουσίας και οι επιχειρηματίες να αποκλείονται από την δυνατότητα να
επηρεάσουν με οποιοδήποτε αθέμιτο τρόπο το έργο της δικαιοσύνης, και αν ακόμα
το επιχειρούν, οι όποιες προσπάθειες τους να μην βρίσκουν κανένα πρόσφορο
έδαφος.
Σχόλια